Wie erft als er geen testament is?

Ga je trouwen? Of word je geregistreerd partners? Dan heeft dat een belangrijk gevolg voor het erfrecht. Jij en je partner worden namelijk erfgenaam van elkaar. Heb je kinderen? Dan wordt ook je partner mede-erfgenaam met de kinderen. Het maakt niet uit of je trouwt of bent getrouwd op huwelijkse voorwaarden.  

Ga je samenwonen? Dat is voor het erfrecht niet gelijk aan een huwelijk. Ook niet als je al heel lang samenwoont of een samenlevingscontract heeft. Samenwoners moeten altijd een testament maken om erfgenamen van elkaar te worden.

Stel dat je samen met je partner kinderen hebt. Mocht je overlijden, dan zijn jouw achtergebleven kinderen en partner samen erfgenamen. Als er geen testament is, regelt de wet de verdeling van jouw nalatenschap. Dat is de wettelijke verdeling.

De langstlevende ouder, in dit geval jouw partner, wordt hierbij automatisch eigenaar van de nalatenschap. Je kinderen krijgen hun erfdelen in de vorm van een vordering (een soort ‘tegoedbon’) op hun langstlevende ouder. Zij kunnen deze vordering meestal pas opeisen na het overlijden van deze langstlevende ouder. Alleen als de langstlevende bijvoorbeeld failliet gaat, kan dit eerder.

Voorbeeld

 Johan en Chantal zijn getrouwd in algehele gemeenschap van goederen en hebben twee kinderen. Het vermogen van Johan en Chantal bedraagt € 600.000. Johan komt te overlijden en heeft geen testament. Zijn nalatenschap bestaat uit de helft van het vermogen uit de huwelijksgemeenschap, ofwel € 300.000.

Chantal en de kinderen zijn erfgenamen. De erfdelen bedragen elk € 100.000. Door de wettelijke verdeling wordt Chantal eigenaar van de nalatenschap van Johan. Zij krijgt een schuld aan de kinderen van € 200.000. Per saldo is Chantal eigenaar van een vermogen van € 600.000 en heeft zij een schuld aan de kinderen van € 200.000.

De gevolgen voor de erfbelasting zijn in dit voorbeeld niet meegenomen.

De wettelijke verdeling zorgt er dus voor dat het vermogen overgaat naar de langstlevende echtgenoot. Zo kan die in financiële zin 'op dezelfde voet verder'. Of dat in de praktijk ook het geval is, zal afhankelijk zijn van de omvang van het vermogen. En ook de invloed van het overlijden op het inkomen en de uitgaven van de langstlevende is natuurlijk relevant.

Het is daarom verstandig om deze zaken bijvoorbeeld elke 5 jaar eens goed te bekijken. Stel dat 'er gisteren wat was gebeurd', is het dan allemaal goed geregeld?

Stel dat je getrouwd bent, maar geen kinderen en testament hebt. Bij overlijden is de langstlevende echtgenoot dan de enige erfgenaam.

Praktisch gesproken levert dat voor de langstlevende echtgenoot dezelfde situatie op als bij de hiervoor genoemde wettelijke verdeling. En met dezelfde vragen over de omvang van het vermogen, inkomen en uitgaven.

Stel dat je achtergebleven partner een nieuwe relatie krijgt. Het is dan de vraag of deze relatie gevolgen moet hebben voor de aanspraken van de kinderen.

Bij de wettelijke verdeling gaat het dan om de vordering van de kinderen. De wet kent de kinderen zekere ‘wilsrechten’ toe als de langstlevende gaat hertrouwen. Dat zijn ingewikkelde regelingen die vaak worden uitgesloten.

In een testament wordt meestal wél bepaald dat de vorderingen van de kinderen opeisbaar zijn als de langstlevende gaat hertrouwen, tenzij er sprake is van een huwelijk op huwelijkse voorwaarden.

Voor je kinderen wil je het vaak goed regelen. In een testament kun je daarom specifieke verzorgings- en beschermingsregelingen treffen voor je kinderen. Je kunt onder andere aan de volgende regelingen denken:

• Voogdij: een regeling voor de opvoeding en verzorging van kinderen tot 18 jaar.
• Bewind: het beheer van de erfenis van je kinderen, eventueel ook na hun 18e jaar.
• Uitsluitingsclausule: de erfenis blijft privévermogen van je kinderen.
• Executele: je wijst iemand aan die verantwoordelijk is voor de afwikkeling van je erfenis.
• Uitsluiting ouderlijk vruchtgenot: het inkomen uit de erfenis moet voor jouw minderjarige kinderen blijven.
• Tweetrapsmaking: je legt vast dat (familie van) je schoondochter of schoonzoon niet erven na het overlijden van je kind(eren).

Het is afhankelijk van je situatie welke regelingen voor jou passend zijn. Heb je kleinkinderen? Dan kun je ook voor hen regelingen vastleggen in je testament.

In een testament kunt u maatregelen opnemen die tot een beperking van de erfbelasting kunnen leiden. Een voorbeeld daarvan is het verkleinen van het erfdeel van de langstlevende echtgenoot tot 1%. Dat gaat niet ten koste van de positie van de langstlevende, als die via de wettelijke verdeling de gehele nalatenschap ter beschikking krijgt. Het resultaat is dat de vordering van de kinderen groter wordt. Afhankelijk van de situatie kan dat gunstig zijn voor de erfbelasting.

Als er een overlijden plaatsvindt, krijg je te maken met het erfrecht. Dat is een veelomvattend onderwerp en het is afhankelijk van de situatie hoe dat uitpakt en welke aandachtspunten er zijn. Het is niet mogelijk om in één artikel een volledige opsomming te geven. De situatie van bijvoorbeeld een samengesteld gezin is niet aan de orde gesteld. Van de punten die we wel genoemd hebben, zijn dit de conclusies:

• De wet kent een langstlevenderegeling voor echtgenoten met kinderen met de wettelijke verdeling. Echtgenoten zonder kinderen zijn enig erfgenaam van elkaar. 
• Samenwoners moeten altijd een testament maken om erfgenaam te worden van elkaar.
• Dat het vermogen bij de langstlevende terechtkomt, wil nog niet zeggen dat die in een goede financiële positie terechtkomt. De omvang van het vermogen, inkomen en uitgaven zijn hierbij belangrijke onderwerpen.
• In een testament kunnen ook andere situaties worden geregeld, bijvoorbeeld de situatie van het overlijden van de langstlevende (van het gezin). 
• Vaak worden er regelingen in een testament opgenomen voor de situatie dat een langstlevende ouder gaat hertrouwen. 
• In een testament kun je verschillende regelingen treffen voor je kinderen. Of wellicht heb je kleinkinderen en wil je iets aan hen nalaten?
• In een testament kunnen regelingen worden getroffen die invloed hebben op de erfbelasting. Als je vermogen groter is en de vrijstellingen voor de erfbelasting overtreft, wordt dit punt belangrijker. 

De vraag aan het begin was: heb je je zaken wel goed geregeld als je geen testament hebt? Je ziet dat er heel wat mogelijke regelingen zijn die je wel met een testament kunt vastleggen. Of je deze ook nodig hebt, hangt af van je persoonlijke situatie en je wensen.