Wie betaalt erfbelasting als een ouder overlijdt?

Laten we een standaardsituatie nemen van een vader en moeder met twee kinderen. Gemiddeld genomen komt de vader als eerste te overlijden en de moeder een aantal jaren daarna. Hoe pakt het in zo'n situatie uit voor de erfbelasting?

Bij het overlijden van de vader moeten we eerst kijken naar het vermogen dat de vader nalaat. Of de vader en moeder zijn getrouwd op huwelijkse voorwaarden, kan dan relevant zijn. Een volgende vraag is wie de erfgenamen zijn van de vader. Volgens de wet zijn dat de moeder en beide kinderen, ieder voor een gelijk deel. In een testament kan de vader dat anders hebben geregeld, maar daar gaan we nu even niet vanuit. 

Dan is het de vraag hoe de nalatenschap van de vader tussen de erfgenamen wordt verdeeld. Als er geen testament is, treedt de wettelijke verdeling in werking. Dat is een wettelijke langstlevende regeling. Die regeling kan overigens ook zijn opgenomen in een testament.

Bij de wettelijke verdeling wordt de moeder automatisch eigenaar van de nalatenschap van vader. De kinderen krijgen een vordering op de moeder, voor de omvang van hun erfdelen. Zij kunnen deze vordering in principe pas opeisen na het overlijden van de moeder. Op deze manier wordt bereikt dat de moeder het vermogen van de vader ter beschikking krijgt. 

Maar hoe zit het dan met de erfbelasting? Zowel de moeder als de kinderen moeten erfbelasting betalen als zij méér krijgen dan de vrijgestelde bedragen. Bekijk de vrijstellingen en tarieven voor de erfbelasting.

Hoeveel de erfbelasting precies is, is ingewikkeld. 

Stel dat de nalatenschap van de vader € 300.000 is. Kunnen we dan bij drie erfgenamen snel de erfbelasting berekenen? Dat valt nog tegen. Er moet namelijk rekening worden gehouden met dat de moeder de erfdelen van de kinderen 'gratis' onder zich mag houden. Voor de erfbelasting moet de moeder het vruchtgebruik hebben van de erfdelen van de kinderen. Dat betekent dat de moeder over haar erfdeel en over de vruchtgebruikwaarde erfbelasting moet betalen. En de kinderen moeten erfbelasting betalen over hun vordering, verminderd met de vruchtgebruikwaarde. 

Het gaat te ver om dit punt volledig uit te werken in dit artikel. Wil je hierover wel de diepte in? Googled dan eens op de term 'fictief vruchtgebruik'. We gaan verder met de berekening in onze standaardsituatie. 

Stel dat de moeder op het moment van het overlijden van de vader ouder is dan 70 jaar, maar jonger is dan 75 jaar. De vruchtgebruikwaarde is dan 42%, zodat de moeder erfbelasting moet betalen over € 184.000 en de kinderen elk over € 58.000. 

Door de ruime partnervrijstelling (maximaal € 804.698 in 2025) hoeft moeder waarschijnlijk geen erfbelasting te betalen. De kinderen hebben een vrijstelling van € 25.490 (2025) en moeten 10% erfbelasting betalen over het meerdere. Per saldo moeten zij ieder € 3.251 erfbelasting betalen.

Bij de wettelijke verdeling is de situatie dat de kinderen wel vermogen erven, maar niets concreet in handen krijgen. Waar betalen zij dan de erfbelasting van? Dit is ondervangen door de regeling dat de langstlevende de belasting voor de kinderen moet betalen. Het komt er dus op neer dat de moeder per saldo € 6.502 erfbelasting moet betalen.

De aangifte erfbelasting moet worden ingediend binnen 8 maanden na het overlijden. Vervolgens zal de Belastingdienst een aanslag opleggen die binnen een zekere periode moet worden betaald. De vuistregel is dat de erfbelasting na 10 tot 12 maanden na het overlijden moet worden betaald. 

Er gelden algemene uitstelregelingen en er is een bijzondere uitstelregeling als alleen een woning wordt geërfd.  

Tot nu toe hebben we stilgestaan bij de erfbelasting na het overlijden van de vader. Er kan ook erfbelasting aan de orde komen bij het overlijden van de moeder. Het is van belang om dat in gedachten te houden als we nadenken over mogelijkheden om de erfbelasting bij het overlijden van de vader te voorkomen of te beperken. 

In ons voorbeeld kan de erfbelasting mogelijk geheel worden voorkomen als de vader de moeder zou benoemen tot enig erfgenaam. Dat is het geval als de nalatenschap van de vader (€ 300.000) binnen de partnervrijstelling van de moeder valt (die is in 2025 maximaal € 804.698). Maar de kinderen hebben dan geen aanspraak op het vermogen van de moeder. Hierdoor is de erfbelasting bij het overlijden van de moeder hoger en wordt het per saldo waarschijnlijk duurder. Althans, dat is het geval voor de kinderen. De moeder bespaart in eerste instantie € 6.502.

Dit is het punt waarop de vader en moeder er verstandig aan doen om de mogelijkheden eens te bespreken met een notaris of belastingadviseur. Er moet worden gezocht naar een balans tussen de erfbelasting die de eerste keer moet worden betaald en de erfbelasting die in tweede instantie moet worden betaald. Uw wensen en samenstelling van het vermogen zijn mede van belang. Het moet dus maatwerk worden. Hierbij moet niet worden vergeten om te kijken naar de consequenties van alternatieve regelingen. Wegen de extra complexiteit en kosten van een ingewikkeld testament bijvoorbeeld op tegen de beoogde besparing?

De omvang van de erfbelasting is onder meer afhankelijk van de omvang van het vermogen, het aantal kinderen en de leeftijden. De uitkomst verschilt dus per situatie. Het is zeker slim om eens voor uw eigen situatie de balans op te maken. Hoeveel zou de erfbelasting voor uw erfgenamen bedragen en kan die belasting ook daadwerkelijk worden betaald? Hier hebben we de algemene principes besproken. Voor maatwerk verwijzen wij je naar jouw notaris of belastingadviseur.