Een levenstestament opstellen of volmacht regelen bij wilsonbekwaamheid
Het kan gebeuren dat je zelf niet meer je eigen zaken kunt regelen. Denk aan de situatie dat iemand aan dementie lijdt of in coma ligt na een ongeval. Wie kan er dan namens jou handelen? Veel mensen stellen tegenwoordig een levenstestament of notariële volmacht op om dat vast te leggen. Wat komt daar allemaal bij kijken?
Voor welke situatie is een levenstestament bedoeld?
Om je eigen zaken te regelen, moet je wilsbekwaam zijn. Dat betekent dat je de gevolgen van je handelen kunt overzien. Is dat niet meer het geval? Dan ben je wilsonbekwaam. Als iemand in coma ligt is dat duidelijk. Bij dementie kan dat een geleidelijk proces zijn. De grens wanneer iemand het nog wel of niet meer kan, is dan niet altijd duidelijk.
Kun je niet meer zelf handelen? Dan moet een ander dat namens jou doen. Dat kan niet zomaar. Een kind kan niet zomaar voor zijn of haar ouder handelen. Ook echtgenoten kunnen dat niet automatisch namens elkaar. Het maakt daarbij niet uit of je wel of niet in gemeenschap van goederen bent getrouwd.
Welke regelingen zijn er voor de situatie van wilsonbekwaamheid?
Er zijn verschillende regelingen voor wilsonbekwaamheid mogelijk. Sommige zijn hier specifiek voor bedoeld. Andere niet, maar kunnen wel in die situatie worden ingezet.
Het vertrekpunt zijn de regelingen van bewind en curatele. De rechter wijst iemand aan die namens jou handelt, als je dat zelf niet meer kunt. Vaak vraagt de naaste familie deze regelingen aan. De rechter benoemt dan een familielid tot bewindvoerder of curator. Deze vertegenwoordiger heeft voor grotere financiële beslissingen toestemming nodig van de rechter en de rechter bekijkt eenmaal per jaar hoe dit is verlopen.
Echtgenoten zien de tussenkomst van de rechter meestal niet zitten. Hetzelfde geldt vaak voor ouders en kinderen. ‘Kunnen we dit niet zelf regelen?’, is dan de vraag. Dat kan. Als echtgenoten kun je elkaar bijvoorbeeld een volmacht geven om ‘alles’ namens elkaar te regelen. Dit is een algemene volmacht die vaak wordt vastgelegd in een notariële akte.
Wat moet jouw gemachtigde namens jou doen?
De volmachtgever regelt wie er kan handelen. Een volgende vraag is wat er allemaal moet gebeuren. Waarschijnlijk is dat tussen echtgenoten wel duidelijk, maar in de verhouding ouder-kind kan dat anders liggen. Het kan dan slim zijn om afspraken toe te voegen voor de gemachtigde.
Geldt de volmacht direct of pas nadat een arts heeft vastgesteld dat de volmachtgever wilsonbekwaam is? Mogen er schenkingen plaatsvinden? Wat moet er met beleggingen gebeuren? Waar wil men wonen als zelfstandig wonen niet meer gaat? Enkele vragen waarop een toelichting voor de gemachtigde een goed idee kan zijn. Een akte die niet alleen regelt wie er mag handelen maar ook wat er moet gebeuren, noemen we tegenwoordig vaak een ‘levenstestament’.
Een voorbeeld van een regeling die helemaal niet is bedoeld voor langdurige wilsonbekwaamheid, maar wel wordt ingezet voor het regelen van bankzaken, is een machtiging op de bankrekening. Daarover lees je meer in ons artikel 'Hoe kan een machtiging op je bankrekening helpen?'.
Wie mag namens jou handelen als gemachtigde?
Bij echtgenoten/partners en ouders met kinderen is vaak wel duidelijk wie mag gaan handelen; de partner of een kind/de kinderen.
Maar door spanningen in de familie kunnen complicaties ontstaan. Soms wordt dan gekozen voor een onafhankelijke vertegenwoordiger. Dat kan ook een oplossing zijn als de kinderen drukke banen hebben of niet bij de ouder in de buurt wonen.
Een onafhankelijke vertegenwoordiger kan ook een idee zijn als er geen geschikte vertegenwoordiger in de familie- of vriendenkring aanwezig is. Of wellicht past het om twee vertegenwoordigers te benoemen, zodat er een taakverdeling gemaakt kan worden.
Wie houdt een oogje in het zeil?
Helaas zien we in de praktijk geregeld misbruiksituaties. Zelfs in de verhouding ouder-kind. Iemand die gemachtigd is 'vergeet' bijvoorbeeld dat hij of zij alleen mag handelen in het belang van de volmachtgever, en neemt ook geld op voor zichzelf. Er wordt misbruik gemaakt van iemand in een afhankelijke situatie. Rechters aarzelen in zo’n situatie niet om een gevangenisstraf op te leggen.
Je kunt de kans op misbruik verkleinen door een '4-ogen-principe' in je levenstestament in te bouwen. Je voorkomt zo dat iemand lange tijd voor jou kan handelen, zonder dat iemand meekijkt. Er zijn verschillende manieren waarop je dit kunt vastleggen. Zo kun je twee gemachtigden benoemen, een toezichthouder benoemen naast de gemachtigde of een vorm van rekening en verantwoording voor de gemachtigde opnemen. Wat het beste past, is afhankelijk van jouw situatie.
Soms zijn mensen terughoudend om dit te regelen, omdat ze het zien als een motie van wantrouwen voor de gemachtigde. Je kunt dat ook anders zien: het kan prettig zijn voor de gemachtigde er niet alleen voor te staan en zaken te overleggen.
Bij bewindvoering en curatele heeft de rechter een functie. Soms is dat een reden om voor deze regelingen te kiezen. Je levenstestament kan dan een verzoek aan de rechter inhouden om iemand die jouw voorkeur heeft aan te wijzen als bewindvoerder of curator, als die situatie zich zou voordoen.
Op naar de notaris voor jouw levenstestament
Een levenstestament wordt vastgelegd in een notariële akte. Dat is niet verplicht, maar het credo is: 'niet verplicht, maar wel noodzakelijk'. Een notariële akte waarborgt namelijk een aantal zaken dat er onderhands niet is. Zo mogen we aannemen dat je wilsbekwaam was bij het opmaken van je levenstestament, dat je het levenstestament zelf hebt opgesteld en dat dit niet onder dwang of invloed is gebeurd. Zijn deze waarborgen er niet, dan accepteren derden (zoals banken) je levenstestament mogelijk niet.
