Bedrijven aan zet voor een gezonde samenleving

Een gezonde samenleving is belangrijk voor welzijn en welvaart. Gezonde mensen voelen zich goed en werken doorgaans meer en langer. Een structureel krappe arbeidsmarkt zet gezondheid van mensen hoog op de agenda van overheid en bedrijven. Dat komt de economie ten goede. Zo groeit de economie met wel 4 procent als de bevolking een jaar langer leeft. Gezonde levensjaren dragen bij aan de productiviteit van het bedrijfsleven.

Het belang van gezondheid blijkt uit de forse overheidsuitgaven van ruim 100 miljard euro aan zorg. Ruim een kwart van de totale begroting is toebedeeld aan zorg. Het dubbele van het bedrag dat naar onderwijs gaat. Investeren in zorg is niet voldoende omdat gezondheid ook door andere factoren wordt verklaard. Zo schat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) dat ruim 8 procent van de ziektelast in Nederland is toe te schrijven aan ongezonde voeding, 5 procent aan slechte werkomstandigheden en ongeveer 3,5 procent aan vervuilde lucht. Ook sociaaleconomische en genetische factoren zijn bepalend. Factoren waar mensen zelf nauwelijks invloed op hebben.

Bedrijven hebben via diverse wegen invloed op de gezondheid van de samenleving. Als werkgever beïnvloeden bedrijven de gezondheid van hun personeel. Als producent beïnvloeden bedrijven de leefomgeving. En als verkoper van producten beïnvloeden bedrijven de gezondheid van consumenten. Zo kan de veehouder zich inzetten voor schonere lucht en betere voeding, kan een fabrikant gevaarlijke stoffen afvangen of bevolkte gebieden verlaten, kan de winkelier gezondere producten aanbieden en brengen sportscholen mensen in beweging. Daarnaast stimuleren bijna alle bedrijven werkgelegenheid en sociale ontmoetingen.

In de krappe arbeidsmarkt hebben bedrijven iedereen nodig. Dat dwingt ondernemers tot het maken van gezonde keuzes. Ondernemers dragen bij door gezondheid van hun personeel, de leefomgeving en consumentenproducten onderdeel van hun strategie te maken.

Ondanks de jaarlijkse overheidsuitgaven van ruim 100 miljard euro aan de zorgsector stijgt het aantal langdurig zieken. Momenteel zijn ruim 10 miljoen Nederlanders chronisch ziek tegenover 7,5 miljoen mensen in 2011, zo blijkt uit Nivel Zorgregistraties. Steeds meer mensen kampen met chronische ziekten als kanker, diabetes en hart- en vaatziekten. Bovendien kampt meer dan de helft van de chronisch zieken met twee of meer aandoeningen. Dat maakt de samenleving minder productief. Zo blijkt uit onderzoek dat obesitas Nederland jaarlijks 79 miljard euro kost waarvan meer dan de helft zich uit in productiviteitsverlies wegens ziekteverzuim en werkloosheid.

Een deel van de toename in chronisch zieken is te verklaren doordat mensen ouder worden. Oudere mensen zijn vaker chronisch ziek; zo hebben bijna alle 75-plussers een chronische aandoening. Toch stijgt het aantal chronisch zieken harder dan het aantal ouderen. De toename van het aantal chronisch zieken komt ook doordat mensen ongezond leven. Economische en sociale factoren als inkomen en leefomgeving hebben meer invloed op de gezondheid van mensen dan hun genen of de kwaliteit van zorg. Economische en sociale factoren bepalen onder meer de kwaliteit van voeding die mensen tot zich nemen, of ze wonen in een omgeving met slechte of juist goede luchtkwaliteit en hoeveel ze bewegen.

Chronische ziekten worden veroorzaakt door een combinatie van factoren als voeding, beweging, woon- en werkomstandigheden, luchtvervuiling, financiële zorgen en sociale contacten. Terwijl de laatste tien jaar minder mensen roken en drinken, nemen mentale problemen en overgewicht sterk toe. Zo had afgelopen jaar bijna 44 procent van de Nederlanders angst- of depressiegevoelens, tegenover 36 procent in 2014. In dezelfde periode is het aantal volwassenen met ernstig overgewicht toegenomen van 13,3 naar 15,7 procent.

Gelukkig vinden steeds meer mensen hun gezondheid belangrijk. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de sterke afname van het aantal rokers en overmatige drinkers in de afgelopen tien jaar. Ook geven Nederlanders massaal aan gezond leven belangrijk te vinden. Ruim een derde van de bevolking wil graag gezonder eten en bijna alle Nederlanders vinden sport en beweging belangrijk, blijkt uit een enquête van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Goede voornemens leiden niet direct tot een gezondere samenleving. Leefstijl en gedrag zijn namelijk moeilijk te veranderen. Daarnaast hebben mensen niet overal invloed op. Zo kunnen ze de luchtkwaliteit niet veranderen. Het RIVM en de WHO adviseren dan ook dat niet alleen de overheid, maar ook bedrijven zich moeten inspannen voor een gezondere samenleving.

Bedrijven hebben invloed op de gezondheid van mensen via hun personeelsbeleid, de manier waarop ze met hun directe omgeving omgaan en de kwaliteit van de producten die ze aan consumenten verkopen. Ze kunnen investeren in betere arbeidsomstandigheden door hun personeel bijvoorbeeld te stimuleren tot betere voeding, meer beweging en meer sociale contacten; in schonere productie die bijvoorbeeld de luchtkwaliteit verbetert; en in hoogwaardiger producten waarbij vooral voedingsmiddelen de gezondheid beïnvloeden.

Deze factoren versterken elkaar en daarom moeten bedrijven in hun keuzes en beleid met alle factoren rekening houden. Zo kan een werknemer door een hoge werkdruk ongezond gaan eten en weinig sporten. Andersom kan iemand in de supermarkt verleid worden tot ongezond eten waardoor iemand slechter slaapt en niet voldoende energie heeft om werk uit te voeren.

Ook overheid en gemeenten sturen op een gezonde samenleving. Zo kan de overheid ingrijpen met belastingen of subsidies, zoals de verhoging van belasting op suikerhoudende dranken. Gemeenten creëren een gezonde omgeving met subsidies, aanbestedingen en een omgevingsplan. Met beleid verminderen ze het aantal aanbieders van ongezonde voeding en de luchtvervuiling van vervoer en fabrieken.

Bedrijven die in hun keuzes effecten meewegen op de gezondheid van werknemers, omgeving en consumenten worden beloond. Zo draagt gezond personeel direct bij aan een hogere productiviteit en lagere verzuimkosten. Daarnaast kunnen bedrijven afnemers en consumenten die gezondheid belangrijk vinden aan zich binden.

Steeds meer bedrijven richten zich op de gezondheid van hun personeel. In een krappe arbeidsmarkt is dat cruciaal voor bedrijfsgroei, blijkt ook uit ons eerdere rapport over welzijn van personeel. Welzijn is belangrijk voor het aantrekken en behouden van personeel, en draagt bij aan de productiviteit.

Toch valt personeel vaker uit. Het ziekteverzuim schommelt in Nederland rond de 5 procent waar het tien jaar geleden rond de 4 procent bedroeg. Dit komt voornamelijk door de mentale belasting. Het ziekteverzuim is het hoogste in de zorgsector. Personeel bezwijkt onder de hoge werkdruk, incidenten en fysieke belasting.

Zorgaanbieders kunnen hun personeel beschermen met werkbare roosters, innovatieve hulpmiddelen en psychologische hulp. Meer verlofuren geeft personeel ruimte voor ontspanning en kan de mentale weerbaarheid vergroten. Deze investering verdient zich terug in minder ziekteverzuim en een hogere productiviteit.

In andere sectoren als industrie, transport en bouw is veel aandacht voor veiligheid op de werkvloer. Met duidelijke voorschriften en training van personeel worden incidenten voorkomen. Zo wordt niet alleen voorkomen dat personeel langdurig uitvalt, het kan de werkgever ook miljoenen euro’s besparen aan schadeclaims.

Mentale gezondheid van personeel is ook belangrijk. Vorig jaar had een op de vijf werknemers last van burn-out klachten, zo blijkt uit de laatste Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) van TNO. Door een hoge werkdruk, onveilige werksfeer of privéomstandigheden raken werknemers overspannen. Werkgevers kunnen dit voorkomen door geregeld te bespreken hoe iemand zich voelt en personeel waar nodig te ontlasten. Het stimuleren van beweging onder personeel is belangrijk om gezondheidsschade van langdurig zitten of staan in een lastige werkhouding te beperken.

Ook als de oorzaak meer in privésfeer ligt kan een werkgever helpen. Zo kunnen bedrijven financiële zorgen van medewerkers verminderen, zoals schoonmaakbedrijf Ruitenheer doet door schulden van werknemers af te lossen. Sommige werkgevers bieden medewerkers ook een sportschoolabonnement of toegang tot een psycholoog om de mentale gezondheid te versterken. Daarnaast leveren steeds meer werkenden ook mantelzorg door de vergrijzing. Open communicatie en een flexibele opstelling van werkgevers helpen bij het combineren van werkzaamheden met zorgtaken, blijkt uit onze eerdere analyse.

Lees ook:

• Werknemer in geldzorgen, maar werkgever weet van niets
• Schulden bij werknemers voorkomen als kernwaarde
• Meer druk op mantelzorg ook een zorg voor werkgever

Soms gaat gezondheid van personeel ten koste van concurrentie op prijs. Personeelsleden in binnen- of buitenland krijgen dan te weinig betaald of moeten lange dagen werken. Zij vallen op den duur ziek uit, in het geval van arbeidsmigranten soms zonder vangnet waardoor ze op straat belanden. Het kan lastig zijn om werknemers voldoende salaris en goede werkomstandigheden te bieden, vooral in sectoren met veel concurrentie en prijsdruk. Overheidsingrijpen is dan nodig om misstanden te voorkomen.

Een gezonde omgeving is belangrijk om te voorkomen dat mensen ziek worden. Een grote ziekmaker is vervuilde lucht, deels veroorzaakt door productie en vervoersbewegingen van bedrijven. Ook op andere manieren kan een omgeving gezondheid bevorderen. Zo stimuleert een groene omgeving beweging en mentaal welzijn. Winkelcentra en uitgaansgebieden dragen bij aan sociale contacten die ook belangrijk zijn voor de gezondheid. Bedrijven kunnen dus op verschillende manieren een gezonde omgeving creëren. De omgeving in Nederland is op veel plekken niet gezond. Volgens het RIVM is 3,5 procent van de ziektelast in Nederland toe te schrijven aan luchtvervuiling. De lucht is vooral vervuild nabij wegen, industrie, bouwplaatsen en veehouderijen. Bedrijven kunnen een groot deel van de luchtvervuiling tegengaan door minder en schonere vervoersbewegingen van goederen en personen en met productietechnieken die uitstoot verminderen. Naast luchtvervuiling kan biodiversiteitsverlies de gezondheid schaden via voedsel en water. Hoe bedrijven de schade aan biodiversiteit kunnen beperken is te lezen in ons eerdere rapport.

Voedsel en water raken steeds meer vervuild. Onder andere door afval en bestrijdingsmiddelen belanden chemische stoffen in de bodem en het water. Deze PFAS krijgen mensen binnen via drinkwater en voedsel. Met name de hoeveelheid PFAS in voedsel kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Zo waarschuwde het RIVM onlangs dat mensen beter geen eieren meer kunnen eten van hun hobbykippen. Momenteel wordt gewerkt aan een Europees verbod op het gebruik van PFAS-middelen.

Ondernemers in vervuilende sectoren moeten al voldoen aan een aantal richtlijnen en voorschriften. Toch is de laatste jaren de gezondheidsschade die bedrijven aanrichten in de omgeving vaak in het nieuws. Zo rapporteert het RIVM over de schadelijke stoffen die in de IJmond aanwezig zijn en brengt het instituut dit in verband met een kortere levensverwachting van bewoners in Wijk aan Zee. Daar is de kans op astma bij kinderen ook groter.

Vervuilende sectoren als bouw, industrie, energie, food, transport en agri moeten investeren in een schonere productie. Ondernemers krijgen te maken met strengere regelgeving en die veranderingen kunnen ze beter voor zijn. Ook dienstensectoren als de zorg en zakelijke dienstverlening dragen bij aan een gezonde omgeving met groen rondom hun gebouwen en minder vervuilende vervoersbewegingen.

De gezondheid van consumenten wordt grotendeels bepaald door aanbieders en producenten van voeding. Volgens het Voedingscentrum kunnen mensen chronisch ziek worden van overmatige consumptie van bewerkte producten, suikers en verzadigde vetten. Ook kan iemand ziek worden door een gebrek aan gezonde voedingsstoffen zoals vezels, vitamines en mineralen.

Winkeliers, voedingsmiddelenproducenten en horeca hebben direct invloed op de gezondheid van consumenten door de voeding die ze maken en verkopen. Sommige sectoren hebben ook indirect effect, bijvoorbeeld de vrijetijdssector die mensen in beweging en met elkaar in contact brengt. Of de vastgoedsector waar het onderhouden en isoleren van woningen bijdraagt aan de gezondheid van huurders.

Bepaalde producten zijn schadelijk omdat mensen de neiging hebben er teveel van te gebruiken. Bekende verslavingsgevoelige producten zijn alcohol en tabak. Maar ook voedingsproducenten combineren ingrediënten waarvan de consument wil blijven eten. Merken experimenteren met reclamestrategieën om meer producten te verkopen, en programmeurs ontwerpen algoritmen om gebruikers zo lang mogelijk op een scherm te laten kijken. Overmatige consumptie van bepaalde voeding kan leiden tot fysieke klachten en overmatig gebruik van bepaalde applicaties tot mentale klachten. Het verslaafd maken van consumenten richt dus meestal gezondheidsschade aan.

Het merendeel van het aanbod in supermarkten en horeca valt niet binnen de voedingsrichtlijn Schijf van Vijf. Daarnaast is vooral ongezond voedsel met korting aan te schaffen. Zo blijkt uit eerder onderzoek van onder meer Wageningen University & Research dat ruim vier op de vijf aanbiedingen niet in de Schijf van Vijf voorkomt. De Raad van Volksgezondheid en Samenleving (RVS) adviseert de overheid om aanbieders van gezonde voeding te belonen ten opzichte van aanbieders van ongezonde voeding.

Aanbieders van voedsel en andere producten kunnen de keuzes van consumenten beïnvloeden. Ze kunnen het aanbod van gezonde producten vergroten en gezonde voeding goedkoper aanbieden dan ongezonde voeding. Ook kunnen ze consumenten verleiden tot gezonde keuzes met meer reclame voor gezonde voeding of met inspiratie voor gezonde snacks en gezonde recepten. De overheid kan keuzes beïnvloeden door het belastingtarief op gezonde voeding te verlagen ten opzichte van het tarief op ongezonde voeding.

Financiële dienstverleners hebben ook een belangrijke rol in de gezondheid van consumenten. Schulden en geldzorgen leiden tot mentale en op den duur ook tot fysieke klachten. De financiële sector kan dit tegengaan met voorlichting en duidelijke voorwaarden. Verkoopmethoden die de kans op financiële problemen vergroten, zoals achteraf betalen voor consumenten, moeten vermeden worden. Ook andere bedrijven spelen hier een rol door klanten deze betaaldienst niet te bieden.

Naast het doorvoeren van aanpassingen in de eigen bedrijfsvoering kunnen ondernemers gezondheidsschade tenslotte beperken door gezondheid onderdeel te maken van hun inkoopbeleid. Ze kunnen eisen stellen aan hoe leveranciers omgaan met de gezondheid van hun personeel, de omgeving en consumenten. Daarnaast kunnen ondernemers leveranciers die zich inzetten voor een gezonde samenleving voorrang verlenen.

Een gezonde samenleving is noodzakelijk voor de welvaart. Het is te verwachten dat de overheid meer gaat sturen op gezondheid. Alleen een brede maatschappelijke verandering kan de stijging in ziektelast kenteren. Bedrijven spelen een cruciale rol in het bevorderen van de gezondheid van hun personeel, van bewoners in de leefomgeving en van consumenten.

Lees verder in de sector Zorg

In de komende jaren verandert de sector om meer zorg te kunnen leveren met minder middelen. De vraag naar zorg neemt verder toe door vergrijzing terwijl nauwelijks meer zorgpersoneel aangetrokken kan worden. Innovatie en samenwerking maken het werk makkelijker en leuker, waardoor de zorgverlening houdbaar en van hoge kwaliteit blijft.

Bekijk alle artikelen