Zzp’ers in de kinderopvang massaal weer in loondienst
In de kinderopvang werken zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) in 2025 massaal weer in loondienst, meestal direct bij kinderopvangorganisaties maar ook via uitzendbureaus en detacheerders. De inzet van zzp’ers in de dagopvang en de buitenschoolse opvang (bso) neemt met 70 procent af, schat ABN AMRO op basis van een rondvraag bij kinderopvangorganisaties, brancheverenigingen en zzp-bemiddelaars.
Waar kinderopvangorganisaties voorheen niet om zzp’ers heen konden, werken ze nu weer met eigen personeel en met uitzendkrachten, dat wil zeggen mensen met een arbeidsovereenkomst. “We hebben in 2025 nog geen zzp’er ingezet”, zegt Remko Berkel, CEO van Babilou Family, een kinderopvangorganisatie met driehonderd locaties.
Het is een opmerkelijke ommezwaai voor de branche waar in 2024 nog gemiddeld zo’n 10 procent van de opvang werd uitgevoerd door 17.000 zzp’ers. Omgerekend, op het totaal van 900.000 kinderen die naar de opvang gingen, waren gemiddeld 90.000 kinderen onder de hoede van zzp’ers, wat neerkomt op zo’n 6 miljoen kinderopvanguren per maand (zie diagram).
De kentering op de arbeidsmarkt van de kinderopvang is het gevolg van de belastingdienst; die handhaaft sinds 1 januari 2025 op schijnzelfstandigheid op basis van de wet DBA. Het risico op schijnzelfstandigheid is groot in de kinderopvang, de zorg, het onderwijs en bij de overheid zelf, zoals ABN AMRO eerder beschreef in het rapport 'Werkgevers worstelen met handhaving schijnzelfstandigheid'.
Risico op schijnzelfstandigheid groot in kinderopvang
Pedagogisch medewerkers (PM’ers) die met kinderen ‘op de groep’ werken, lopen een groot risico op schijnzelfstandigheid wanneer ze dit als zzp’er doen, zo blijkt bijvoorbeeld uit de publicatie zzp - ja of nee? van de belastingdienst. In deze publicatie dient een PM’er in de kinderopvang als voorbeeld van iemand die geen zzp’er is vanwege de hoge mate van inbedding en aansturing binnen de organisatie. Leidend in deze afweging is het Deliveroo-arrest uit 2023, waarin de Hoge Raad negen gezichtspunten heeft gegeven om te bepalen of er sprake is van een arbeidsovereenkomst (werknemer) of een opdrachtovereenkomst (zzp’er).
Vanwege het grote risico op schijnzelfstandigheid heeft de kinderopvangbranche gezegd geen zzp’ers meer in te willen zetten op de groep. Vooruitlopend op de handhaving schijnzelfstandigheid was Babilou Family in juli 2024 de eerste grote kinderopvangorganisatie die publiekelijk aankondigde niet langer met zzp’ers te werken: “Als je de wet volgt, kan je onmogelijk zzp’er zijn in de kinderopvang”, zei Berkel toen tegen de NOS. Vele andere kinderopvangorganisaties volgden, evenals de brancheverenigingen.
Maar zzp’ers blijven ook na 1 januari 2025 actief in de kinderopvang
Toch zal een deel van de zzp’ers ook in 2025 en daarna nog werkzaam blijven in de kinderopvangbranche. Bijvoorbeeld in de gastouderopvang (zie kader ‘Kinderopvang in cijfers’), waar relatief veel zelfstandige gastouders actief zijn, zo’n 7.500, en waar geen sprake is van schijnzelfstandigheid. Maar ook in de dagopvang en bso blijft werken op zzp-basis mogelijk op kleine schaal, bijvoorbeeld bij specialistische diensten zoals de muziekles of de sportles en waarschijnlijk ook bij invaldiensten met spoed.
Tadaah, een onlineplatform voor zzp-bemiddeling in de kinderopvang, zet hier volledig op in. Tadaah heeft dertien specifieke zelfstandigheidscriteria voor de kinderopvang opgesteld, op basis van de eerder genoemde negen gezichtspunten van de Hoge Raad. “Als aan deze criteria voldaan wordt, bijvoorbeeld bij spoed, invaldiensten die heel kort van tevoren worden aangekondigd, dan kunnen PM’ers nog steeds als zzp’er werken”, aldus Steven Lenderink, algemeen directeur van Tadaah. Lenderink ziet regelmatig mensen die een loondienstverband combineren met ondernemerschap via het platform: “ze combineren de zekerheid van een baan met de autonomie van een zelfstandige”.
Transitie arbeidsmarkt ook zichtbaar in andere sectoren
De aanleiding voor de kinderopvangbranche om zzp’ers grotendeels in de ban te doen was de handhaving schijnzelfstandigheid door de belastingdienst. Maar de branche had meer redenen om van zzp’ers af te willen, zoals vertolkt door de grootste brancheverenigingen BK en BMK:
“De inzet van zzp’ers ‘op de groep’ draagt niet bij aan de continuïteit van het werk en de emotionele veiligheid voor kinderen. Daarnaast zorgt het voor scheve gezichten onder het vaste personeel. Zzp’ers hebben minder taken dan vaste medewerkers, maar worden wel beter betaald, zo is het beeld. Tenslotte drijft de inzet van zzp’ers de kostprijs op waardoor de toegankelijkheid van de kinderopvang onder druk staat.”
Ook in de zorg en in het onderwijs is de inzet van zzp’ers omstreden. Gebrek aan continuïteit, zorgen om collegialiteit en hoge kosten spelen ook daar een rol, net als het risico op schijnzelfstandigheid. Noël de Vries, CEO van zorgdetacheerder TMI, ziet in de zorg een sterke afname in het aantal aanvragen voor zzp’ers sinds 1 januari 2025. “De kinderopvang loopt voorop maar deze transitie zie je in de hele zorg”, zegt de Vries hierover. Tegelijkertijd neemt het aantal aanvragen op uitzend- of detacheerbasis juist toe. De totale capaciteit neemt overigens niet af, denkt de Vries: “Mensen vertrekken niet zo snel uit de zorg om ergens anders opnieuw te beginnen.”
Personeelstekorten kinderopvang niet toegenomen
De kinderopvang telde zesduizend vacatures in het vierde kwartaal 2024, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De arbeidsmarkt voor de kinderopvang is bovengemiddeld krap, met 130.000 werkzame personen en een vacaturegraad van 46. Maar ABN AMRO verwacht dat personeelstekorten in de kinderopvang niet significant zullen toenemen door de handhaving schijnzelfstandigheid. In de eerste plaats omdat zzp’ers grotendeels weer in loondienst zijn gegaan. Bovendien werken kinderopvangorganisaties vaker met uitzendkrachten, een groep die voorheen weinig werd ingezet in de branche. En tot slot hebben kinderopvangorganisaties aanpassingen gedaan waardoor hun werknemers bereid zijn om meer te werken. Dit doen ze bijvoorbeeld door slimmer te roosteren, met meer oog voor de wensen van het eigen personeel.
Grotere kinderopvangorganisaties hebben bovendien hun flexibele pools, met eigen personeel, uitgebreid om beter aan te sluiten bij de wens naar autonomie en variatie van een deel van hun personeel. Kinderopvang Morgen, met veertig locaties in de regio Den Haag, heeft de urgentie van 1 januari 2025 aangegrepen om meer keuze te bieden aan eigen personeel, zegt bestuurder Tineke Onink. Door een uitgebreide en centrale flexibele pool wordt vraag en aanbod van alle locaties gebundeld en is de capaciteit uitgebreid. Onink zegt blij te zijn met de maatregelen van de belastingdienst: “het heeft duidelijkheid gebracht en positieve verandering aangejaagd”.
De branche kinderopvang vangt zo’n 900.000 kinderen op en verhoogt daarmee de arbeidsparticipatie van de ouders, zo blijkt uit de ‘kwartaalrapportages Kinderopvang’ van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Het kleine aantal zzp’ers dat de branche verlaten heeft, is gecompenseerd door een toename in het werk van de mensen die in loondienst zijn gegaan en ook van medewerkers die al in loondienst werkten. Dat neemt niet weg dat personeelstekorten in de kinderopvang nog steeds een uitdaging zijn en ertoe kunnen leiden dat sommige groepen gesloten blijven. Personeelstekorten vormen net als in andere delen van de zorg en de economie een belangrijk bedrijfsrisico.
Kinderopvang in cijfers
Het aanbod aan kinderopvang bestaat uit dagopvang (0-4 jaar), waar circa 383.000 kinderen maandelijks gebruik van maken, en buitenschoolse opvang (4-12 jaar), voor circa 458.000 kinderen. Daarnaast gaan zo’n 75.000 kinderen naar een betaalde gastouder. Opgeteld, gaan 916.000 kinderen in Nederland maandelijks met kinderopvangtoeslag naar de opvang, zo blijkt uit cijfers uit de kwartaalrapportage kinderopvang van SZW.
Gemiddeld gaan kinderen, die naar de opvang gaan, zo’n twee dagen per week. Voor de dagopvang betekent dit 91,6 uur gemiddeld per maand; voor de bso is het gemiddelde 43,1 uur per maand. In totaal voorziet de branche in bijna 60 miljoen uur kinderopvang per maand: de dagopvang vertegenwoordigt 59 procent van het totaal; de buitenschoolse opvang 33 procent; en gastouderopvang 8 procent (zie diagram).
Aantal zzp’ers neemt ook af vanwege krimp gastouderopvang
In de gastouderopvang zijn relatief veel zzp’ers te vinden, die echter weinig risico lopen op schijnzelfstandigheid omdat zij meestal thuis en voor zichzelf werken; dat wil zeggen voor eigen risico en rekening en zonder inbedding of aansturing. Van de 17.000 duizend zzp’ers die eind 2024 in de kinderopvang werkzaam waren, werkten naar schatting zo’n 7.500 als gastouder. De bovenstaande analyse over de sterke afname van de inzet van zzp’ers in de kinderopvang gaat vooral over de dagopvang en de bso, die samen 92 procent van de kinderopvang vertegenwoordigen.
Het aantal zzp’ers in de gastouderopvang neemt ook af, maar om een andere reden. De gastouderopvang is de laatste vijf jaar sterk gekrompen, met 40 procent, terwijl de dagopvang en bso zijn gegroeid, met 12 procent en 17 procent respectievelijk. Het kabinet heeft in april 2025 plannen aangekondigd om de daling in het aantal gastouders te keren. Bovendien is het kabinet nog altijd van plan de gehele kinderopvang bijna gratis te maken voor werkende ouders, waarmee de vraag naar kinderopvang naar verwachting sterk toeneemt.
Lees verder in de sector zakelijke dienstverlening
Zakelijke Dienstverlening is de smeerolie van de Nederlandse kenniseconomie. In deze sector worden nieuwe manieren van werken veelal het eerst worden toegepast en het is daarmee een belangrijke aanjager in de transitie naar een circulaire economie.
