Voor varkenshouders was 2020 een jaar met extremen. De varkenscyclus is nog steeds van toepassing, maar wordt soms flink verstoord door uitbraken van ziekten en grenssluitingen zoals in 2020. Bovendien lijken de extremen toe te nemen.
Het eerste kwartaal verliep bijzonder goed, maar de uitbraak van corona en daarna van Afrikaanse varkenspest (AVP) bij wilde zwijnen in Duitsland veranderde de varkensmarkt drastisch. De rekening-courant kwam in december 2020 uit op gemiddeld 81.000 euro. Dat is 29.000 euro lager dan december 2019. Het verloop van de liquiditeit was in 2020 ongekend grillig. Begin 2020 zette de liquiditeitsverbetering aanvankelijk nog door als gevolg van hoge vlees- en biggenprijzen. De rekening courant bereikte in maart een top van 170.000 euro. Dat was 70.000 euro hoger dan eind 2019 en 175.000 euro hoger dan in maart 2019.
Zowel de prijzen van biggen als van vleesvarkens profiteerden van de grotere vraag naar varkensvlees, vooral uit China. De uitbraak van AVP in China in 2018 heeft nog steeds grote invloed op de Chinese productie en de wereldwijde prijzen van varkensvlees. In China halveerde varkensstapel in 2019, waardoor een grote behoefte was aan import van varkensvlees en -producten. Maar ook andere Oost-Aziatische landen hebben problemen met AVP en daardoor een grotere importbehoefte van varkensvlees. Aan deze situatie kwam een einde toen in Nederland de coronacrisis uitbrak.
Prijzen fors gedaald door coronacrisis en handelsbelemmeringen
Het hoge prijsniveau brokkelde in het voorjaar snel af door de coronacrisis. De wereldwijde uitbraak en snelle verspreiding van Covid-19 heeft geleid tot forse prijsdalingen door vraaguitval bij vooral de horeca en foodservicebedrijven. Ook heeft China de grenzen in de zomer enige tijd gesloten voor diverse slachterijen in Nederland, Duitsland en Denemarken met besmettingen onder medewerkers, uit angst voor herbesmetting met Covid-19. In september kreeg Duitsland bovendien te maken met AVP bij wilde zwijnen in het oosten, een regio die grenst aan Polen, waar die ziekte al langere tijd heerst. Export van Duits varkensvlees naar derde landen, waaronder China, werd daardoor stilgelegd en moest een andere bestemming op de EU-markt vinden.
De combinatie van AVP en Covid-19 heeft ertoe geleid dat de EU-varkensprijzen in het tweede halfjaar zwaar onder druk kwamen. De biggenprijzen in Nederland daalden van 89 euro in maart naar 25 euro (inclusief toeslagen) in december. Dat komt deels ook omdat de slachtingen in Duitsland achterlopen op het aanbod aan slachtvarkens als gevolg van coronabesmettingen bij medewerkers in slachterijen. Daardoor komen minder vleesvarkensplaatsen vrij voor (Nederlandse) biggen. Ook de vleesvarkensprijzen kwamen in een duikvlucht terecht, zij het iets minder fors dan de biggenprijzen. In Nederland daalden de vleesvarkensprijzen van 1,86 euro per kg in maart naar 1,25 euro per kg in december.
De totale uitgaven van het gemiddelde varkensbedrijf waren in het vierde kwartaal van 2020 iets lager dan in 2019, vooral door lagere aankoopkosten van biggen op vleesvarkensbedrijven. De voerkosten zijn in het vierde kwartaal wel hoger dan datzelfde kwartaal een jaar eerder. Aanvankelijk daalden de voerprijzen door de ruime beschikbaarheid van granen en de goedkopere dollar. Op jaarbasis zijn de voerkosten en ook de totale uitgaven op het gemiddelde varkensbedrijf iets lager dan in 2019. Varkensbedrijven hebben minder geld aangetrokken en minder besteed aan investeringen. Ook hebben banken aflossingen opgeschort en is minder belasting betaald.
Ondanks de turbulente markt zijn vorig jaar uitstekende voerwinsten gerealiseerd die boven het langjarig gemiddelde per zeug en vleesvarkensplaats liggen. Het resultaat 2020 in de jaarrapporten kan minder positief uitvallen vanwege fiscale afwaardering van de levende have per ultimo 2020. De stand van de rekening courant is een resultante van de bij- en afschrijvingen. Ook neveninkomsten en privé-uitgaven en – mutaties zijn in het saldo verwerkt. Een laag saldo betekent niet automatisch dat een bedrijf betalingsproblemen heeft. Aflossingen van leningen en investeringen hebben ook invloed op de rekening courant. Daarnaast hebben bedrijven naast leningen ook een kredietfaciliteit in rekening courant die ruimte biedt om rood te staan.
Fluctuaties in de varkenssector zijn vooral duidelijk zichtbaar in de zeugenhouderij omdat voor vleesvarkensbedrijven de schommelingen vaak worden verzacht door meebewegende biggenprijzen. De derde groep, de ‘gesloten varkensbedrijven’ met zowel zeugen als vleesvarkens, heeft ook te maken met grote schommelingen in de liquiditeitspositie omdat die bedrijven vooral afhankelijk zijn van de verkoopprijzen van vleesvarkens die op dezelfde bedrijven eerst als biggen zijn geproduceerd. Deze groep heeft sinds maart te maken met een flinke liquiditeitsdaling, omdat tegenover lagere opbrengsten van vleesvarkens nauwelijks lagere kosten staan. In het derde kwartaal daalden de voerkosten wel iets, maar die voerkosten werden richting eind van het jaar weer hoger.
De liquiditeitspositie van zeugenbedrijven is in het tweede halfjaar in rap tempo verslechterd door de forse daling van de biggenprijzen sinds maart. In het vierde kwartaal daalde de biggenprijs ver onder de kostprijs waardoor de kasstroom 56.000 euro, zo’n 75 euro per zeug, negatief werd en de rekening-courant daalde naar 12.500 euro eind december. Dat is bijna 40.000 euro, ofwel 53 euro per zeug, beneden het niveau van eind 2019. De biggenprijzen lagen in het vierde kwartaal gemiddeld 44 euro (63 procent) onder het niveau van hetzelfde kwartaal van 2019. Op jaarbasis is het prijsverschil een stuk kleiner (12 procent), dankzij het gunstige eerste kwartaal. Vanaf april heeft de biggenhandel veel last van prijsdruk door de coronacrisis en problemen om biggen geplaatst te krijgen. Vooral de export van biggen naar Duitsland is lastiger geworden door de ontstane achterstand in slachtingen en doordat derde landen in september de import van Duits varkensvlees hebben verboden.
De rekening-courantpositie van vleesvarkenshouders is eind 2020 vrijwel gelijk aan een jaar geleden 116 duizend euro. Binnen het jaar zijn er wel grote verschillen. In januari en februari verbeterde de liquiditeit sterk, vooral dankzij de hoge verkoopprijzen voor vleesvarkens. De daling van de rekening-courant in de maanden april-juli is vooral veroorzaakt door lagere prijzen voor vleesvarkens en hogere voerkosten. De daling van de biggenprijzen gaf onvoldoende compensatie. In de maanden augustus-november verbeterde de liquiditeit weer iets door verdere daling van de biggenprijzen. In de laatste twee maanden zakte de rekening-courantpositie richting het niveau van december 2019. De totale daling sinds die piek in maart bedroeg z’n 19 euro per aanwezig vleesvarken.
De prijs van vleesvarkens lag in december 2020 35 procent onder het niveau van december 2019. De daling van de biggenprijs was met 68 procent nog forser en leidde tot een prijs van 25 euro in december. Op jaarbasis zijn de prijsdalingen minder spectaculair met 7% voor vleesvarkens en 12% voor biggen.
AVP en corona blijven ook in 2021 bron van onzekerheid
Een aantal factoren speelt een rol bij de vooruitblik op de varkensmarkt en liquiditeiten in 2021. Ervan uitgaande dat Covid-19 in de loop van 2021 beter onder controle komt, kan de verkoop van varkensvlees via foodservice weer toenemen. Onduidelijk is of pre-Covid-19 consumptiepatronen van varkensvlees qua plaats (horeca vs. thuis) en volumes zullen terugkeren.
In Duitsland is door de exportbelemmeringen de afgelopen maanden een varkensfile ontstaan ter grootte van één week achterstand in slachting en verwerking. Het is de verwachting dat deze achterstand de komende maanden wordt weggewerkt. Dat gaat sneller als er meer grip op Covid-19 is omdat dan voldoende medewerkers kunnen worden ingezet.
De uitbraken van AVP in Duitsland zijn nog niet onder controle, het aantal besmette dieren neemt nog toe. De maatregelen om de zwijnenstand in de betreffende regio te verkleinen en niet te laten uitzwermen naar andere regio’s zullen leiden tot stabilisatie. Maar ook dan heeft Duitsland nog minstens een jaar te maken met exportbelemmeringen. Duitsland voert gesprekken met de Chinese overheid over regionalisering binnen Duitsland. Er zou dan alleen een exportverbod gelden voor de getroffen regio. Deze oplossing maakt weinig kans op succes omdat de Chinese overheid de Duitse volumes niet dringend nodig heeft en voorzichtig is. Dat betekent dat deze exportvolumes op de Europese markt worden afgezet. Dit kan alleen gecompenseerd worden door export van andere landen, zoals Spanje, Denemarken en Nederland naar niet-Europese bestemmingen. Dat gebeurt ook wel, maar de aantrekkelijkheid van derde (niet-Europese) markten is wel aan het afnemen. Dit probleem wordt nog versterkt doordat de varkens in Duitsland extra zwaar geslacht worden, als gevolg van de verwerkingsachterstand.
De biggenprijs in Nederland is laag, maar begint langzamerhand wel aan de voorjaarsopleving. Dat daar ruimte voor is, is een indicatie dat er vertrouwen is in een verbetering van de varkensmarkt in de komende maanden. Dat hangt ook samen met de krimp in de varkensstapel in Nederland als gevolg van de Saneringsregeling varkenshouderij. We verwachten een krimp van zo’n 7% van het aantal varkens, waarbij de krimp in aantal zeugen wat groter zal zijn dan in aantallen vleesvarkens. Deze krimp is vanaf medio 2020 al ingezet en zal doorlopen tot ongeveer zomer 2021. Dit resulteert in minder biggen en daarmee een ontlasting van het aanbod van varkens. De omvang van de sanering uit hoofde van stikstofwetgeving is nog onzeker.
Ook het biggenaanbod in Duitsland zal naar verwachting krimpen. Covid-19 en Afrikaanse varkenspest hebben geleid tot een periode van lage prijzen, waardoor varkenshouders sneller stoppen. Ook de langlopende maatschappelijke en politieke discussie in Duitsland over welzijnseisen leidt tot meer stoppers. In de toekomst zullen extra eisen worden gesteld aan huisvesting. Guste en kraamzeugen moeten beduidend meer ruimte krijgen, wat voor veel bedrijven nauwelijks realiseerbaar is. Deze bedrijven moeten eind 2023 een plan in dienen hoe ze deze maatregelen implementeren. En hebben tot en met 2025 tijd om dit te realiseren. Wij verwachten dat veel zeugenhouders de komende jaren besluiten te stoppen. Dit leidt tot een substantiële krimp in aantal zeugen, en daarmee van de bigproductie. Een daling van meer dan tien procent in de komende jaren sluiten wij niet uit.
Een andere factor in de liquiditeitsontwikkeling is de stijgende voerprijs. Grondstofprijzen stegen met meer dan 10 procent. Belangrijke oorzaak is toenemende vraag uit China. Futurecontracten voor sojaschroot en mais voor dit voorjaar liggen 20-25% hoger dan de gerealiseerde prijzen in december. Nu zal dit niet direct eenzelfde prijsverhoging voor varkensvoer betekenen, dat gaat gematigder en uitgesmeerd over langere tijd. Toch is een verhoging van 10% in het eerste kwartaal van 2021 ten opzichte van de prijzen eind 2020 denkbaar. Dit legt een druk op de liquiditeit en de voerwinst van varkenshouders. Mogelijk heeft de druk op liquiditeit ook invloed op ondernemers die overwegen te stoppen.
Op langere termijn zullen de exportvolumes vanuit Nederland naar China kleiner worden, aangezien het herstel van de varkensproductie verrassend snel gaat. Een productieniveau van 90% in 2021 van de volumes van voor AVP, zoals de Chinezen claimen lijkt overdreven, maar een duidelijke krimp in importbehoefte ligt voor de hand. Daarbij zal de EU per definitie in het nadeel zijn ten opzichte van de VS of Brazilië, gezien de relatief hoge productiekosten in de EU. De gevolgen van de recente berichten over een nieuwe vorm van AVP op een groot Chinees varkensbedrijf dat een illegaal vaccin gebruikte kunnen wij op dit moment nog onvoldoende inschatten. Dit kan leiden tot vertragingen in de opschaling van de binnenlandse productie.
Samenvattend verwachten wij een verbetering van de marktprijzen in het eerste halfjaar, waarbij de biggenprijzen voorop zullen lopen. Dit zal ook nodig zijn om stijgende voerprijzen te compenseren. De komende jaren zal de vraag naar varkensvlees op de wereldmarkt afnemen en zal ook het aanbod dalen door stoppende varkenshouders in Nederland en Duitsland. Zolang Afrikaanse varkenspest niet naar Nederland komt en Covid-19 onder controle komt verwachten wij voor 2021 resultaten die leiden tot verbetering van de liquiditeit.
Meer informatie
Voor nadere informatie over deze liquiditeitsbarometer en over de belangrijkste pijlers van de kasstroom verwijzen wij graag naar de publicatie op Agrimatie van Wageningen Economic Research. Deze liquiditeitsmonitor is tot stand gekomen als publiek private samenwerking (PPS) tussen Wageningen Economic Research, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en ABN AMRO. Dit is de laatste uitgave omdat de vierjarige PPS periode is afgelopen. De data zijn afkomstig van het Bedrijveninformatienet van Wageningen Economic Research. Het doel is om de verkregen inzichten te delen en ondernemers te ondersteunen in hun bedrijfsvoering.
Lees verder in de agrarische sector
De agrarische sector in Nederland kenmerkt zich door hoge productiviteit en kwaliteit. Veel landen en organisaties zien Nederland daarom als agrarisch gidsland. Met een export van ruim EUR 100 miljard draagt de Nederlandse land- en tuinbouw sterk bij aan onze economie.
