Oorlog in Oekraïne zet klimaatdiscussie op kruising

Hoewel het logischerwijs momenteel in de schaduw van het nieuws over de invasie van Rusland in Oekraïne staat, is de toon van klimaatwetenschappers zorgelijk. Bij verdere vertraging in het tegengaan van klimaatopwarming, wordt het moeilijker om de schadelijke gevolgen überhaupt te voorkomen, zo stellen zij eerder dit jaar namens VN-klimaatpanel IPCC. Voorbeelden van die gevolgen zijn extreme hitte, overstromingen en langdurige periodes van droogte.

Dat het moeilijker wordt om het tij ooit nog te keren, komt doordat de 'tipping points' dichterbij komen: een vicieuze cirkel van zichzelf versterkende ontwikkelingen die voor klimaatopwarming zorgen, waarbij de geest moeilijk terug in de fles te stoppen is. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan bij smeltende ijskappen, het ontdooien van permafrost of door droogte of bosbranden in het regenwoud van de Amazone. Dat laatste tast onder meer het cruciale vermogen aan van het regenwoud om koolstof op te nemen.

Het bereiken van een dergelijk kantelpunt voor de Amazone is in ieder geval dichterbij gekomen, constateren wetenschappers in recent onderzoek in het tijdschrift Nature. Inmiddels heeft maar liefst driekwart van het regenwoud als gevolg van ontbossing en periodes van droogte aan herstelvermogen ingeboet. Niet voor niets stelt het IPCC dat 30 tot 50 procent van ecosystemen op land, in zoetwater en oceanen goed beschermd moet worden, zodat het vermogen om koolstof op te slaan in stand gehouden wordt. Hierbij zijn ook inspanningen van de samenleving om uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan cruciaal.

De gevolgen van klimaatverandering kunnen verzacht worden wanneer de samenleving zich er tegen kan beschermen, bijvoorbeeld via de aanleg van hogere dijken of de ondergrondse opslag van water. Maar volgens de klimaatwetenschappers is deze bescherming via 'adaptatie' onvoldoende, ook omdat deze vaak gefragmenteerd, kleinschalig en specifiek is.

De oorlog zou een stimulans kunnen geven om het tegengaan van klimaatverandering te versnellen. De Europese Unie (EU) wil immers korte metten maken met de afhankelijkheid van Russisch aardgas, en nog voor het einde van het jaar de vraag hiernaar met twee derde hebben teruggebracht. Gedeeltelijk wordt dit gedaan door het gebruik van hernieuwbare energie te stimuleren. Doordat die afhankelijkheid tot dusverre zo groot is, heeft de Russische president Poetin immers een machtsmiddel in de oorlog in handen, met de desastreuze humanitaire gevolgen van dien.

Toch is het geen vanzelfsprekendheid dat het tegengaan van klimaatverandering nu versnelt. Zo wordt vanuit diverse hoeken druk uitgeoefend, onder meer van een aantal Europarlementariërs en de Franse president Macron, om de duurzame voedingsstrategie 'Farm-to-Fork'-strategie van de EU te herzien. Die strategie ziet onder meer toe op een halvering van het gebruik van pesticiden in de landbouw in 2030, ten opzichte van het gemiddelde van 2015, 2016 en 2017. De goedkeuring daarvoor die deze week verwacht werd, wordt volgens de Financial Times uitgesteld. Mogelijk is dit een gevolg van deze druk.

Het voornaamste argument om de strategie te herzien of even te bevriezen, lijkt het bieden van voedselzekerheid te zijn – een relevant gespreksonderwerp met de exploderende prijzen tijdens de oorlog. En nood breekt wet in deze oorlog, zo maakte Eurocommissaris Timmermans al eerder duidelijk in de discussie over het heropenen van kolencentrales.

Nood breekt inderdaad wet. In die context is het ook niet vreemd soms van gebaande paden af te wijken. Tegelijkertijd is het ook oppassen dat er nu keuzes gemaakt worden die mogelijk blijvend schadelijk kunnen zijn voor de toekomst, ofwel, dat de 'tipping points' nu worden geraakt.

Zo lijkt de Braziliaanse president Bolsonaro het momentum van de oorlog in Oekraïne te gebruiken om mijnbouw in gebieden van inheemse bevolkingsgroepen in de Amazone mogelijk te maken. Daar kan kalium worden gewonnen, wat gebruikt kan worden bij de productie van kunstmest – wat nu veelal uit Rusland wordt geïmporteerd.

Een crisis als de huidige laat het wankele evenwicht zien tussen het moeten behalen van de klimaatdoelen en onze praktische behoeften van alledag. De oorlog zet de klimaatdiscussie op een kruispunt die op langere termijn cruciaal kan blijken te zijn.

Blijf op de hoogte over de oorlog in Oekraïne

De gevolgen van de invasie van Oekraïne door Rusland worden wereldwijd gevoeld. Allereerst door de burgers van Oekraïne en hun familie en vrienden in het buitenland, en daarnaast in de mondiale economie. Onze experts volgen de situatie nauwlettend. Bekijk onze themapagina over de oorlog in Oekraïne voor de veelgestelde vragen over uw bankzaken, sectorinformatie en economisch nieuws.

Bekijk de veelgestelde vragen over uw bankzaken

• Financial Times, EU reviews sustainable food plans as Ukraine war disrupts imports
• De Telegraaf, Braziliaans regenwoud geofferd voor kunstmest
• Trouw, Brazilië is bijna door zijn voorraad kunstmest heen en wil grondstoffen winnen in Amazonegebied
• ABN AMRO-publicatie, Klimaatalarm IPCC maakt brede blik op welvaart urgenter
• ABN AMRO-publicatie, Energiemonitor - Energieprijzen zullen nog verder stijgen als Russisch aanbod stokt
• Sonny Duijn, ABN AMRO Sectoreconoom Thema’s