AI in de zorg: hope of hype?

Onze gezondheidszorg ziet er gestructureerd uit. Maar de werkelijkheid is vaak heel anders, zegt Levi. Daarom is de gezondheidszorg vaak negatief in het nieuws. Want hoewel de gezondheidszorg chaotisch kan overkomen, herkent Levi de negatieve berichten over de zorg in Nederland niet. ‘Als ik aan het werk ben denk ik helemaal niet: “Wat is het hier een crisis”. Ik denk juist: “Het is nog nooit zo gaaf geweest als nu”’.

Vanwaar die optimistische kijk van Levi? Dat komt volgens hem door de ongelooflijk snelle ontwikkelingen in de zorg. Het is op veel gebieden beter dan 5 jaar geleden. ‘Neem bijvoorbeeld de vooruitgang die is geboekt op onderzoek naar hart- en vaatziekten. Dat is ongekend.’

Levi is wel voorstander van een andere aanpak. ‘Als we de dingen anders gaan doen dan we ze nu doen, lossen we de problemen sneller op’. Maar kan automatisering daarbij helpen? Levi is enigszins sceptisch. ‘We hebben geen bewezen ‘Track Record’ voor automatisering'. En hoewel systemen verbeteren, zien veel mensen computers als een belemmering. ‘Computers worden nog vaak als obstakel gezien. En niet als iets wat ons kan helpen. De tevredenheid hierover is tamelijk beperkt.’ Levi verbaast zich over de achterstand die er nog is. Er is toch zoveel mogelijk? ‘Waarom gebruiken we grote tablets bij visites in plaats van kleine apparaten?’

Levi ziet in AI ook geen snelle oplossing voor het personeelstekort of hoge zorgkosten. ‘Er is een groot tekort aan personeel. Denk aan ambulancepersoneel en operatieassistentes. AI lost dat niet op. Misschien in de toekomst, maar nu nog niet.’

AI heeft de potentie om de zorg goedkoper te maken, maar of dat echt gebeurt? Een machine zou röntgenfoto’s goedkoper moeten kunnen beoordelen dan een chirurg. Maar zorgkosten hangen ook af van ‘wat de gek ervoor geeft’, dus van wat mensen willen betalen. Voor veel behandelingen en medicijnen zijn vaak geen goedkopere alternatieven. Dit kan ook met technologie gebeuren.

Het succes van AI is tot nu toe wisselend. Veel mensen denken dat AI straks volledige diagnoses kan stellen. Betekent dit dat we geen artsen meer nodig hebben? Dat gelooft Levi niet. ‘Denk aan supercomputer Dr Watson van IBM, die is uiteindelijk stopgezet. Andere modellen gaven ook niet zulke positieve resultaten.’

Dr Watson was lange tijd de belangrijkste tool voor beslissingsondersteuning, vooral in de oncologie. Oncologen konden precies onderzoeken wat de beste behandeling was. Het werd uitgebreid getest, maar het advies van de testers kwam vaak niet overeen met het advies van Dr. Watson. In 30% van de gevallen klopte het niet. Daarom is het Watson-project gestopt.

Er zijn gelukkig ook successen geboekt met AI. Levi noemt enkele voorbeelden. We beschikken zo langzamerhand over veel data en betrouwbare computers met veel gegevens. Die inzichten kunnen we bij elkaar brengen. Dat dit ook een probleem kan zijn, illustreert Levi met het voorbeeld van Google Flu Trends. Dat project faalde omdat het griepuitbraken niet nauwkeurig kon voorspellen. Het laat zien dat data en AI niet altijd de juiste resultaten geven.

Google Flu Trends verzamelde gegevens om voorspellingen te doen. Het las bijvoorbeeld je e-mails voor woorden als "griep" of "snotteren" en voorspelde zo een griepepidemie. In het begin werkte deze tool goed, maar later niet meer. Na 2013 was er zoveel e-mail- en WhatsApp-verkeer dat echte informatie niet meer van ruis was te onderscheiden. Te veel ruis betekent dat je geen goed signaal krijgt.

Levi: ‘Er zijn veel manieren om bijvoorbeeld een longontsteking te herkennen. Onze systemen worden wel beter, maar ze zitten ook vol met allerlei gegevens. Hoe kunnen we de termen standaardiseren? Hier wordt aan gewerkt. Oude informatie is vaak minder bruikbaar. We moeten kiezen wat we willen bewaren en wat niet.’

Levi is enthousiast over de resultaten die worden geboekt met AI en diagnostiek, vooral bij ECG's. ‘Het werkt nu supergoed, zelfs bij zeldzame aandoeningen. Nu kan AI een deel van dit werk doen in plaats van cardiologen.’

Daarnaast zijn er positieve resultaten geboekt in de oogzorg. Een collega van Levi in Londen besteedde een groot deel van zijn tijd aan het beoordelen van netvliezen, maar hij vond het eigenlijk best wel saai werk. ‘Het is gewoon patroonherkenning’. Hij ontwikkelde een machine met betrouwbare uitslagen. ‘Natuurlijk blijven oogartsen altijd nodig, maar ze kunnen nu een groot deel van hun tijd ergens anders aan besteden.’

AI verandert de zorg ook bij het plannen van bestraling. Radiotherapeuten berekenen hoeveel en waar bestraling nodig is. Dat is ingewikkeld werk. AI kan deze berekeningen sneller en beter uitvoeren. Zo wordt het werk van radiotherapeuten efficiënter.

Met AI kun je efficiënter werken met schaarse middelen. Levi vertelt dat in het Londense ziekenhuis waar hij werkte veel ‘no shows’ waren. Patiënten kwamen soms niet opdagen voor een MRI, terwijl hiervoor lange wachttijden zijn. AI voorspelde met meer dan 97% zekerheid of patiënten zouden komen. Dit gebeurde op basis van leeftijd, geslacht, reistijd en weerbericht. Verwachtte men dat iemand niet kwam? Dan werd de patiënt gebeld: komt u nog?

Het plannen van operatiekamers en spreekuren kan de organisatie in de zorg verbeteren. Dit helpt veel problemen op te lossen, maar niet alles. En dat is de hype, volgens Levi. ‘We moeten realistisch zijn. Wat zal het ons over 5 tot 10 jaar brengen?’

Als machines beter presteren dan artsen, wat wordt dan de standaard? Tot nu toe zien we de expert als de ‘gouden standaard’’. Levi voorspelt een kantelpunt. ‘Uiteindelijk zal de patiënt bepalen wat beter is: de machine of de expert, maar zover zijn we nog niet.

Er zijn geen studies die bewijzen dat machines beter zijn dan experts. Veel operaties worden nu met hulp van robots uitgevoerd. Toch doen robots het niet beter dan chirurgen.’

Levi ziet het ook niet gebeuren dat bezuinigingen, door tijdwinst met machines, direct tot resultaten leiden. ‘Winst zie ik niet meteen, maar het werk kan wel leuker worden. Er is misschien meer tijd voor de patiënt. En sommige mensen willen niet door een robot behandeld worden. ‘

Er wordt veel onderzoek gedaan naar AI en de ontwikkelingen gaan snel. Levi voorspelt een spannende toekomst.

Internist, hoogleraar geneeskunde en NWO-voorzitter Marcel Levi deelde zijn visie op de Nederlandse gezondheidszorg tijdens een besloten event op de ABN AMRO Open in februari 2025. Lees ook het verhaal over toepassing van AI voor het verbeteren van de klantenservice.