Waarom iedereen in het grijze gebied opereert Ja jij ook

Het was een van de grootste financiële schandalen ooit: de boekhoudfraude van het Amerikaanse energiebedrijf Enron. Voormalig CFO van de energiegigant Andrew Fastow werd in 1999 nog uitgeroepen tot CFO of the year, twee jaar later ging het bedrijf failliet. Uiteindelijk kostte zijn rol in de boekhoudfraude hem zes jaar gevangenisstraf. Toch is er niet één dag geweest dat Fastow dacht dat hij fraude pleegde, integendeel: hij vond zichzelf een held.

Fastow wil één ding voorop stellen: “Ik weet dat nu dat wat ik heb gedaan fout, onethisch en illegaal was. Maar ik wil inzicht geven in mijn denken en handelen in die tijd. Bij Enron waren we heel goed in off balance financiële constructies en structured finance, methodes om onze financiële prestaties er rooskleurig uit te laten zien dan ze in werkelijkheid waren. Al deze transacties waren volledig legaal en stuk voor stuk goedgekeurd door de raad van bestuur, advocaten, accountants en auditors.”

Hoe is het mogelijk dat al deze partijen de transacties goedkeurden? Eén woord: loopholes. Volgens Fastow zijn het de mazen in de wet waar het gevaarlijk wordt: “Ik volgde technisch gezien de regels, maar probeerde vervolgens opzettelijk om de principes van deze regels te omzeilen. Advocaten en auditors vertellen je of je technisch gezien de regels volgt, ze kijken niet of je ethisch handelt. En daar ging het fout. Ik rationaliseerde en rechtvaardigde mijn gedrag omdat ik de regels volgde, maar ik vroeg mezelf niet af of ik ook de principes van deze regels volgde. Nee, ik was trots op wat ik deed. Ik kreeg er zelfs een award voor.”

Volgens Fastow is het belangrijk om je te realiseren dat je per definitie in het grijze gebied opereert. “De regels volgen is makkelijk. Maar vaak zijn regels onduidelijk, complex en soms bestaan ze nog niet eens voor wat jij aan het doen bent. Dan komt ethiek om de hoek kijken. Elke dag opnieuw moet je jezelf afvragen of je de regels op de juiste manier interpreteert. Bij fraude denken we aan boeven die opzettelijk de regels breken, maar het is niet zo zwart-wit. Het zijn vaak mensen die in het grijze gebied opereren en technisch gezien de regels volgen. Ze denken niet dat ze ergens mee wegkomen, ze hebben zichzelf ervan overtuigd dat ze het juiste doen.”

Lector Weerbare Overheid Willeke Slingerland herkent veel in het verhaal van Fastow. Ze promoveerde in 2018 met haar onderzoek naar de relatie tussen netwerken en corruptie. “Ik heb veel mensen gesproken die betrokken waren bij financiële schandalen en die achteraf zeggen: jeetje hoe heb ik dit kunnen doen? Maar op het moment dat je er middenin zit denk je dat je naar eer en geweten heel goed winst maakt. Vaak zien we dat er hele netwerken omheen zitten van mensen die elkaar kennen en die vanuit goede bedoelingen handel met elkaar zijn gaan drijven. Toch ontaardt dat uiteindelijk in corruptie. Op het moment dat we onszelf omringen met mensen die op ons lijken, ontwikkel je een soort ethische blindheid.”

List en bedrog liggen dus op de loer. Volgens Aldo Verbruggen is het daarom belangrijk om je voor te bereiden op een eventuele crisis. De oud-officier van justitie heeft als advocaat veel ervaring met anti-corruptie- en fraudezaken. “Er is geen branche meer clean, iedereen opereert in het grijze gebied. Daarom moet elk bedrijf voorbereid zijn op strafrechtelijk onderzoek. Ook al denk je dat je niet in de gevarenzone zit, zorg toch dat je de crisisplannen klaar hebt liggen voor de governance van je bedrijf.”