Suikerbelasting: effectief mits goed ingevoerd

Of een belasting bijdraagt aan een gezondere levensstijl is afhankelijk van veel factoren, zoals de hoogte van de belasting en beschikbaarheid van passende alternatieven.

Volgens de laatste voedselconsumptiepeiling van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) consumeerden Nederlanders in de periode tussen 2012 en 2016 gemiddeld 68 gram vrije suikers per dag, zo’n 20 kilo per jaar. Dat is minder dan tussen 2007 en 2010 was gemeten. Onder ‘vrije suikers’ vallen alle toegevoegde suikers, plus suikers die van nature aanwezig zijn in vruchtensappen en geconcentreerd vruchtensap. Toch ligt de consumptie van suiker volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) nog te hoog. Zij adviseren namelijk een maximale inname van 50 gram per dag. Dit is voor overheden wereldwijd een extra reden om de suikerconsumptie actief te ontmoedigen.

Bijna een derde van de vrije suikers wordt gehaald uit suikerhoudende dranken als frisdrank en limonade. Niet zo gek dus dat de Nederlandse overheid vooral naar deze productgroep kijkt in een poging om de suikerconsumptie te verlagen.

Een belastingverhoging is een prijsmaatregel die tot een lagere consumptie kan leiden. Om ervoor te zorgen dat echt de gezondere keus wordt gemaakt is de prijselasticiteit van het product belangrijk. Bij suikerhoudende dranken ligt de prijselasticiteit volgens het Voedingscentrum tussen de -0,9 en -1,3. Dat betekent dat een prijsstijging van 10 procent van deze producten in theorie leidt tot een daling in de aankoop van 9 procent tot 13 procent. Hoeveel minder suiker uiteindelijk wordt geconsumeerd is dus afhankelijk van hoeveel duurder het product wordt. Het WHO adviseert een prijstoename van 20 procent.

Ook de manier waarop de belasting wordt geheven is van belang voor het maken van de juiste keuzes. Suikerbelasting is een relatief nieuw fenomeen. In Frankrijk werd het in 2012 voor het eerst ingevoerd. Inmiddels hebben zo’n dertig landen een vorm van suikerbelasting en vrijwel altijd vallen suikerhoudende dranken zoals frisdrank hieronder. Sommige landen heffen een vast bedrag per liter en andere landen heffen belasting in tranches die afhankelijk is van het suikergehalte per 100 milliliter. Hoe hoger het suikergehalte, hoe hoger de belasting. De laatste manier moedigt producenten aan om het suikergehalte te reduceren en is daarom ook een populaire manier om suikerbelasting te heffen. Zo leidde de invoering van een dergelijke gelaagde suikertaks in het Verenigd Koninkrijk snel tot een brede verlaging van het suikergehalte door fabrikanten tot onder de grens waarop een belasting van toepassing is. Het stimuleert bovendien fabrikanten om passende alternatieven te ontwikkelen.

Diverse frisdrankproducenten zijn al een aantal jaren bezig om producten te introduceren die gezoet zijn met caloriearme ingrediënten en waters met smaakjes. De afgelopen vijf jaar daalde de verkoop van frisdranken bij supermarkten met 7 procent, terwijl de verkoop van water – bijvoorbeeld met een smaakje – met 28 procent toenam.

Uit de financiële bijlage van het coalitieakkoord lijkt dat wordt ingezet op de invoering via een verhoging van de bestaande verbruiksbelasting op dranken. Dat is een algemene, niet gelaagde belastingverhoging waar momenteel óók frisdranken onder vallen die helemaal geen suiker bevatten en juist als alternatief voor suikerhoudende dranken kunnen dienen.

Het uiteindelijke doel van de maatregel uit het coalitieakkoord is een gezondere bevolking. Uit een indicatief consumentenonderzoek van ABN AMRO onder vierhonderd consumenten blijkt dat het merendeel een suikerbelasting op frisdrank een goed idee vindt. Veel consumenten geven wel aan dat er tegenover moet staan dat gezonder eten dan goedkoper moet worden. Met een btw-tarief van nul procent op groente en fruit kan de overheid hier invulling aan geven. Circa een derde van de consumenten vindt een suikertaks geen goed idee. Ze vinden het vooral betuttelend en zien het nut van een belastingverhoging niet in.

Het is tot slot belangrijk dat de opbrengsten van de suikerbelasting niet anoniem terugvloeien naar de schatkist, maar direct bijdragen aan initiatieven om gezondheid te stimuleren. Bijvoorbeeld voor programma’s om mensen toegang te geven tot sport of voor de financiering van een lagere belasting op groente en fruit. Het creëren van een gezonde omgeving rondom de consument is belangrijk om ook daadwerkelijk gezonder te leven.

In Headlines & Insights geeft ABN AMRO duiding bij het nieuws.

• Levensmiddelenkrant, Coalitieakkoord: suikertax komt er
• Nadia Menkveld, ABN AMRO sector banker, nadia.menkveld@nl.abnamro.com
• Rob Morren, ABN AMRO sector banker, rob.morren@nl.abnamro.com